Hemingway punched me in the mouth: Midnight in Paris har ei lang forhistorie

Eg har som sistemann i verda endeleg sett Midnight in Paris. I skrivande stund er det stadig tre filmar til å sjå før eg har sett alle WA-filmane mellom 2003 og 2012, men eg må seie eg vil bli svært positivt overraska om nokon av dei attverande er halvparten så gode eller festlege som denne.

Ein annan stad på bloggen antyda eg at det kan ha gått litt fort i svingane med manusutviklinga, slik at til dømes (og særleg) Melinda and Melinda framstår som det filmmeldarar plar kalle uforløyst. (Half-baked? Halvsteikt?) Dette er iallfall ikkje tilfellet her.

Den som har sett ein del Allen-filmar kjenner fort att element frå den eine til den andre. Nevrotiske menn i hovudroller, jazz på lydsporet, allusjonar til Marx-brørnes filmar, folk som finn seg sjøl kreativt og seksuelt osb osb. Å kombinere element til eit manus treng ikkje ta lang tid, og ei blanding av fem-seks gamle tankar i lag med to nye idear kan bli bra eller dårleg, avhengig av kvaliteten på det nye.

Her er den røyndomen Gil vil flykte frå: Ei blivande kone som ikkje respekterer han som kunstnar og eit innpåslite venepar av hennar.

Det som er spesielt med nett denne filmen er kor lenge det ser ut til at ideen har ligge i bakhovudet på filmskaparen. For alt eg veit er alle filmane den tilårskomne Allen lagar om dagen slike han må forte seg å få ut medan han er i live, men av alle eg har sett (og det er snart samtlege), er det denne som verkeleg gjev inntrykk av å vere uttrykk for noko han har på hjartet.

Dette inntrykket kjem først og fremst av at Midnight in Paris ikkje berre låner frå tidlegare filmar av Woody Allen, men at vi tydeleg kjenner att element frå karrierene som forfattar og standupkomikar. Dette skal eg vise med lenkjer og greier. (Eg er garantert ikkje den første som oppdagar dette, men eg er nok førebels åleine om å lenke til spotify og bokhylla.no)

Gullalder

Alt på sekstitalet er ideen om Paris på tjuetalet som ein kunstnarleg gullalder del av repertoaret til standupkomikaren Woody Allen. I den monologen som seinare har fått namnet Lost Generation fortel han om opplevingane med mellom andre Ernest Hemingway, Picasso og Gertrude Stein. Dei stakkarane som ikkje har høyrt Woody Allens standup har mykje å sjå fram til, og her er jo ein start:



Så vidt eg kan bringe på det reine er dette opptaket frå klubben The Shadows i Washington DC i april 1965. Nokre år seinare kom det som kanskje kan kallast ei omarbeidd utgåve av monologen som erindringsstykke i bokform. Stykket heiter A Twenties Memory og kom på prent i samlinga Getting Even i 1971. Denne ligg føre på bokmål under tittelen Fabeldyr og andre lesestykker, og kan lesast på bokhylla.no.

Gil Pender (Owen Wilson) der han helst vil vere: I lag med Ernest Hemingway (Corey Stoll) heime hos Gertrude Stein (Kathy Bates)

Eg fann ei side med A Twenties Memory på originalspråket (og sluttar meg til oppmodinga om å kjøpe bøkene hans, dei er i all hovudsak svært morosame)

Erindringer om 20-åra kan ein lese her (og eg er lei for at deling av bokskattar frå bokhylla.no ser så lite tiltalande ut. Det er side 42 du er ute etter.)

Inn i verket 

Det er ikkje lange scena, men den sekvensen der Gil Pender (Owen Wilson) i notid får museumsguiden (Carla Bruni) til å omsetje boka til Adriana (Marion Cotillard) stadfestar slik eg ser det at jamvel novella The Kugelmass Episode har vore idegrunnlag for filmen.

Marcial di Fonzo Bo som Pablo Picasso

Denne novella kom på prent i New Yorker Magazine i mai 1977 (kjelde her), og i bokform i samlinga Side Effects i 1980. Den gode nyheita er at denne boka ligg føre på norsk: Samlaget gav henne ut i Isak Rogdes omsetjing som Biverknader i 1988. Den dårlege nyheita er at nasjonalbiblioteket ikkje har fått skanna denne boka per dato. Her er iallfall ei lenke til novella på originalspråket.

Kugelmass er lei av kona og klagar til psykoanalytikaren sin at han treng eit sidesprang. Når dokteren peikar på at han er psykoanalytikar, ikkje tryllekunstnar, oppsøkjer Kugelmass ein tryllekunstnar i staden. Med hjelp av Den store Persky får Kugelmass oppleve ei affære med sjølvaste Emma Bovary. Som sagt skil novella seg frå Midnight in Paris på vesentlege punkt, men det er nok som er likt til at båe to blir betre av å bli sedd i lys av kvarandre.

Adriana (Marion Cotillard) og Gil (Owen Wilson) spaserer langs Seinen ein kveld i tjueåra

Frå denne novella kjem ideen om å drøyme seg inn i ei oppdikta eller tidlegare verd og finne kjærleiken der, sidan her og no er så utilfredsstillande. Skilnaden er at Kugelmass ikkje endar godt. Førtiåringen Woody Allen let helten gå til grunne i feil bok, der syttiåringen ser ut til å ha meir til overs for eigne karakterar og let Gil Pender lære noko.

alle foto er skjermdumpar frå DVDen.

Dobling og triangel: Geometriske relasjonar i tre Woody Allen-filmar

Det kan vere fordi eg er midt i ein privat filmfestival der eg ser dei siste ti åras Woody Allen-filmar, men eg har eit bestemt inntykk av at dobling og spegling er eit grep Allen har brukt meir i det siste enn før. Eg har óg eit bestemt inntrykk av at filmane han har fått ut av det har sterkt varierande kvalitet. I dette stykket skriv eg litt om tre av dei, og startar med den første og dårlegaste.

Melinda and Melinda (frå 2004) er utan tvil den svakaste eg har sett av dei ti siste WA-filmane (2003-2012). Ikkje for at alt er mislukka, men som heilskap held ikkje filmen mål. Greia er at folk med ulik livshaldning vil sjå på dei same hendingane med kvart sitt blikk. Det som for optimisten er ein råstoff til ein komedie er for pessimisten slikt han kan skrive tragedie av.

Tragedie: Chloe Sevigny og Radha Mitchell

Følgjeleg har Allen lagd ein film som svitsjar mellom dei to sjangrane. Det har han sånn sett gjort før, men i større skala (på overordna nivå, eigenleg), og då har det fungert greit. Komediane hans har ofte vore vellukka, og dei "seriøse" har, om dei ikkje støtt har vore tragiske, ofte treft blink. At dette er vanskelegare å få til på mikronivå er noko Allen må ha tenkt på, og skal ein vere grei får ein gå ut frå at han har sett på det som ei utfordring.

Vansken ligg i å skifte stemning, ikkje sant? Charlie Chaplin skal ha sagt at livet er ein tragedie i nærbilete, men ein komedie i totalbilete. Anten er ikkje Allen samd i dette, eller så har han ikkje teke det til seg. Visuelt er det ingenting som skil dei komiske frå dei tragiske segmenta, heile filmen er halvnære innstillingar med eit og anna totalbilete som establishing shot. Ved berre eit høve (eg kjem på) er bileta forankra i ein av karakterane, og det er når Melinda (Radha Mitchell) i ein spegel ser at Lee (Jonny Lee Miller) har besøk av ein person til.

Komedie: Will Ferrell og Radha Mitchell

Vidare spelar dei fleste skodespelarane ganske likt. Det er i hovudsak berre Will Ferrel (i rolla som Hopie) som gjer noko særleg meir enn å avlevere replikkane sine stivt og teatralt, men så er det óg han som har fått tildelt den rolla som har potensial for fysisk komikk.

Og ærleg talt: Fleire av scenene med Will Ferrell er genuint festlege, særleg når han reagerer på samveret med Josh Brolins birolle. Det hadde kanskje hjelpt filmen om Melinda-rolla fekk høve til å gje publikum noko å flire av? Det tragiske er det sånn sett óg smått stell med. Det går dårleg for folk her, dei innser at "I've brought it upon myself", og dett er dett.

Tragedie: Chiwetel Ejiofor og Radha Mitchell

Huff. Dette står i sterk fare for å utarte til ei muggen filmmelding. Grunnideen i filmen er festleg, men diverre ser detut til at den produksjonstakta Allen har lagt seg på dei siste mange åra har hindra han i å vidareutvikle innfallet. Det er i beste fall vågalt å skulle bytte mellom komedie og tragedie utan å gjere anna enn å skifte ut ensemblet rundt den eine skodespelaren som går att, i verste fall er det... ja eg veit ikkje. Hitchcock sa at å regissere skodespelarar var ein smal sak (eller var det uinteressant), det film dreiar seg om er å regissere publikum. Oppgåva Allen har gitt seg sjøl med denne filmen er å skulle få publikum til å vekselvis le og gråte. Skal tru om det ikkje hadde vore meir av ein suksess om han hadde blanda komedien med litt tragedie og tvert om. Doblinga er iallfall langt meir vellukka i dei neste par filmane.

Cassandra's Dream (2007) har ein herleg tagline på DVD-coveret: En ny thriller fra regissøren av "Match Point"!. Regissøren av Annie Hall er det liksom ikkje så farleg med. Eg kjem tilbake til Match Point (og forsåvidt Cassandra's Dream) i ein seinare post, men filmen er altså interessant i andre samanhengar enn den sjangermessige.

Terry (Colin Farrell) og Ian (Ewan McGregor) er brør.

I staden for å vere ein film som skiftar sjanger fleire gonger i løpet av speletida, representerer Cassandra's Dream (i lag med Match Point) eit sjangerskifte i seg sjøl. Thriller, altså. Og tragedie, sidan det altså er karakterbrist som gjer at det går gale for folk.

I staden for å la ein hovudperson vere omgitt av to ensemble let Allen her to karakterar med kvar sine eigenskapar ta stilling til same moralske dilemma. Arbeidarklassebrørne Terry og Ian har kvar sine pengeproblem. Terry har spelegjeld og Ian treng flis til å investere og bli rik. Dei er vane med at onkel Howard (Tom Wilkinson) kjem til unnsetjing, men denne gongen krev han ei teneste frå dei til gjengjeld.

Det er i grunnen like greit å ikkje spoile filmen, for ikkje å snakke om at eg gjerne vil ha att eit par poeng til seinare drøfting. Altså gjer vi det kort: Howard er ikkje heilt den han har gitt seg ut for å vere, og dei to nevøane hans blir bedne om å gjere han ei beine med vidtrekkjande konsekvensar, forsiktig sagt.

Det blir ganske intenst mellom dei to.

Terry er ein naiv gamblartype, medan Ian er meir av ein spekulant. Det vil vere feil å seie at Terry er passiv tilskodar til dei hendingane som utgjer hans eige liv, men han har altså ein "teori" om flaks: "It comes in streaks". Ian er meir av ein aktør. Han vil ha kontroll over lagnaden sin, og i tråd med dette tek han i større grad ansvar.

Trass i ulike eigenskapar og personlegdommar får dei to kvar sin liknande lagnad. I båe høve er det likevel karakterbrist som ligg til grunn for brørnes individuelle endelykter, nett som i ein klassisk tragedie.

I Vicky Cristina Barcelona (2008) er hovudpersonane ikkje sysken, men venninner. Som Terry og Ian har dei ulike innstillingar til sjølve livet og kjærleiken så vel som til ei konkret utfordring dei møter. Det hadde sjølsagt vore kjekt om ein kunne seie at der Cassandra's Dream er ein klassisk tragedie er Vicky Cristina Barcelona ein klassisk komedie, men det er i grunnen ikkje heilt rett. SNL definerer komedien nett som motsett tragedien. Der tragedien har ulukkeleg utgang, sluttar komedien lukkeleg. I dag, seier nettleksikonet, blir termen brukt om filmar og teaterstykke som "hovedsakelig er morsomme og lattervekkende".

Vicky (Rebecca Hall) og Cristina (Scarlett Johansson) sit i same drosje.

Ingen av delane stemmer heilt på ein prikk om Vicky Cristina Barcelona. Slutten er open, og "hovedsakelig morsom og lattervekkende": njaaa ...

Når det er sagt, er det klart at eit kjærleikstriangel eller to eller eit kjærleiksrektangel kan gje opphav til mang ein situasjon det er lett å vri mot det morosame og låttvekkande. Utan at det eigenleg har skjedd her. Iallfall: Vicky og Cristina er unge USAnske kvinner som flyttar til Barcelona, Vicky for å skrive på masteren sin om katalansk identitet (utan at nokon i eller rundt hovudstaden i Catalunya på noko tidspunkt i filmen seier eit einaste ord på noko anna spansk språk enn kastiljansk, noko som vel er omtrent like truverdig som eit Trondheim der alle snakkar bergensk), Cristina for å vere med.

Ein kveld på ein bar blir båe to forsøkt sjekka samstundes av den temperamentsfulle kunstnaren Juan Antonio (Javier Bardem), som vil ha dei med på tur på kort varsel. Den impulsive Cristina vil, og får med seg den trauste og allereide forlova Vicky.

Juan Antonio (Javier Bardem) har skrudd på sjarmen.

Allereide her blir det keisamt å halde fram med handlingsreferatet. Det er kanskje dette som er faren ved å tenkje geometrisk om ei filmforteljing, anten ein skriv manus eller ser den ferdige filmen. Båe kvinnene fell for Juan Antonio, som på si side har meir enn nok kjærleik til to. Altså må båe kvinnene i løpet av filmen ha eit fullbyrda seksuelt forhold til den eine mannen. Sidan Juan Antonio har vore gift med Maria Elena, ein endå meir temperamentsfull kunstnar enn han sjøl, må dei to andre kvinnene i tillegg møte henne. Doblinga går óg på tvers av generasjonar: Både Vicky og jentenes vertinne (Patricia Clarkson) er fanga i kvar sin kjærleiksrelasjon som er mindre enn lukkeleg.

Maria Elena (Penelope Cruz). Dette er den mest flatterande vinkelen vi får sjå den hatten i.

Det går i grunnen som det må gå. Filmen er forsåvidt artig medan det står på, men di meir eg tenkjer på han no i etterkant, di sikrare er eg på at Vicky Cristina Barcelona er Woody Allens nest dårlegaste film dei siste ti åra. Visuelt sett er det neiggu ikkje noko festfyrverkeri heller. Javisst går det føre seg i Barcelona, og javisst få vi sjå littegranne Gaudi-staffasje, men filmen er den eine halvnære innstillinga av snakketryner etter den andre halvnære innstillinga av snakketryner. I varme fargetoner.

Eige eller leige?

Vi seier, iallfall fram til forlagsbransjen og biblioteka kjem fram til ei eller anna semje, at vi kjøper ebøker. Dette er berre delvis sant. I denne posten skriv eg litt om skilnaden mellom å eige og å leige filer og tek til ords for at den som les ebøker kan og bør rekne både leseutstyret og filene hen kjøper som sin personlege eigedom.

Med fare for å vere altfor lettvinn og frykteleg tendensiøs: Det kan verke som bokforhandlarar prøver å nytte digitaliseringa av litteraturen til å rane til seg dei rettane brukarar av åndsverk faktisk har. Det er verdt å hugse på at det ikkje berre er opphavarar og forleggjarar som har rettar knytte til åndsverk, brukarane og offentlegheita er og rettigheitshavarar (dei er berre ikkje alltid opphavsrettshavarar).

Kjøper du ei bok eller ein CD står det deg fritt å låne ut båe to, du kan lage tryggleikskopiar av CDen fordi du som forelder ønsker å sleppe feittete fingermerke og brekkasje, du kan selje dei pent brukt eller gje dei vekk, når du døyr går råderetten over dei over til arvingane dine, og så lenge du (eller nokon andre, det kan jo dreie seg om gåver du har fått) har betalt kan ingen utgjevar komme heim til deg for å ta tilbake verket.

Slik er det diverre ikkje med åndsverk du kjøper digitalt. Den forbrukaren som har både utstyr og innhald frå same leverandør lever på nåden til nett den leverandøren. Filer du må logge deg inn ein stad for å få tilgang til er i praksis berre dine så lenge du har ein konto, og ein konto har du så lenge du betaler eller held deg innafor strengt definerte retningsliner. Saka der amazon sletta George Orwells 1984 frå alle kindle-bretta har blitt fire år gammal (aftenposten skreiv om det i juli 2009), men så seint som i fjor vart det skrive ein del om Linn Nygaard, som fekk sletta heile amazon-kontoen sin utan forklaring.

Denne uhaldbare situasjonen heng nøye saman med fenomenet DRM, eller Digital Rights Management. Det vil seie, R kan like gjerne stå for Restrictions, sidan det ikkje er brukarens digitale rettar som blir administrert, berre opphavaren/seljaren sine. Når du har kjøpt ei fil du må lese med eit bestemt program eller ei bestemt maskin, ikkje kan flytte mellom maskinene dine, ikkje kan låne ut eller gi vekk eller i det heile teke disponere som du vil, er du offer for DRM.

Vitsen med dette rælet er, blir det sagt, å hindre piratkopiering og ulovleg spreiing. Den faktiske verknaden er at lovlydige, betalande kunder får sine lovlege rettar innskrenka. I tillegg blir "kjøp" veldig fort "leige".



For å ha presisert det: Dersom målet med DRM er å hindre piratkopiering, er heile strategien mislukka. Å bryte kopisperrene er ikkje berre ganske lett, det er og heilt naudsynt for å kunne ta ein sikkerheitskopi eller på andre måtar få det utbyttet du har krav på av produktet du har kjøpt. Når vi i tillegg veit at piratkopierte produkt IKKJE har desse sperrene, ser vi at dei som betaler får eit dårlegare produkt enn dei som stel. Å betale for ei ebok eller ein DVD er å bli mistenkeleggjort, å bli behandla som ein potensiell tjuv. Til alle karakteristikkar av DRM kan vi føye at det er uforskamma.




Illustrasjon lasta ned frå flickr-straumen til listentomyvoice (http://goo.gl/jxT8oZ)

Å rekne hardware som sin personlege eigedom vil seie å syte for at det kan brukast etter at kundeforhaldet til forhandlaren er avslutta, å bruke det til å spele av filer som er kjøpt andre stader enn der du kjøpte hardwaren. Den som ikkje koplar lesebrettet sitt til internett er kommen langt med tanke på det første, men med tanke på det andre er det ofte naudsynt å bryte kopisperrer.

Å rekne filer ein har betalt for som sin personlege eigedom vil seie å passe på at ingen andre (til dømes seljaren) har høve til å slette dei og å spele dei av/lese dei på det utstyret ein har valt sjøl. I mange høve vil dette seie å bryte kopisperrer.

Dersom dette får deg til å kjenne deg som ein forbrytar, er det fordi du har blitt teken for å vere ein, ikkje fordi du er i ferd med å gjere noko kriminelt. Ein pirat er du først om du deler materialet (ut over den næraste krinsen) eller lastar det ned utan å betale for det.

Med fare for å høyrest rebelsk ut: Å rå over varer ein sjøl har kjøpt er ein så sjølsagt forbrukarrett at fram til DRM er avskaffa, og så lenge ein ikkje kan velje mellom elles like varer med eller utan DRM er det forbrukarens plikt å bryte kopisperrer der dei hindrar lovleg bruk av varen.