Les på mobsen

Som eg vel så vidt var inne på for eit par innlegg sidan er lesebrettet mitt for tida oppteke fordi den kloke, slanke og generøse sambuaren min les Min kamp på det. Tredje band er visst litt av ein transportetappe, forstår eg.

Iallfall gjev dette meg høve til å seie noko om dei ulike eboklesarane på telefonen. På grunn av DRM og latskap (les: Orkar ikkje hugse adobe-IDen eller for den delen alltid syte for at filene eg KJØPER er portable) har eg lydboklesarar frå fire ulike bokhandlar på mobilen i tillegg til ebokbib. (Og to lydbokavspelarar, men dei får vente til ein annan post) installerte på smarttelefonen. Og så brukar eg den innebygde nettlesaren til å lese bøker på bokhylla.no. Eigen post seinare.

Berre for å ha sagt det i starten: Dei fungerer stort sett greit. Det skulle verkeleg ikkje vere turvande å ha ein lesar for kvar bidige butikk, og nei, det skulle heller ikkje vere turvande å fikle med sjølve filene EG HAR KJØPT for å få vist dei med kva lesar som helst. Men så lenge bokbransjen vel å behandle kundar som tjuvar må vi vel berre leve med det. Om det er fordi kvar bokhandel må ha kvar sin boklesar at dei er såpass ulike skal eg ikkje ha sagt. Ein kunne tenkje seg at alle i det aller minste hadde eit minimum av funksjonaltitet som gjekk på tvers av alle tilbydarane, og at dette minimumet omfatta blading fram og tilbake, søking i boka, interaktiv innhaldsliste, fotnoter, hugsing av kor du var i boka sist du las og litt sånn småsnacks. Som det følgjande PIRKET vil vise, er dette truleg å krevje for mykje. Nokre har alle desse funksjonalitetane, andre manglar dei. Sidan den som vil lese ebøker på mobilen i praksis ikkje kan velje vekk desse lesarane utan å velje vekk den aktuelle bokhandelen som kjelde til bøker er ikkje dette noka kåring av den beste lesaren, snarare ein liten vegvisar til kva ein bør vere obs på. 

Ebok.no og Riidr

Nettbutikken ebok.no har brukande tilbod kvar sundag, og det skulle ikkje forundre meg stort om denne ikkje greier å lese lydbøker óg. Illustrasjonen tyder kanskje på at eg har kjøpt Øyvind Holens forvitnelege Donald-bok tre gonger, men det har eg altså ikkje. Eg har berre forsøkt å opne henne tre-fire gonger eller sånn. 

Slinger i valsen

Nett denne boka har eg elles vore tvungen til å lese på mobsen jamvel om kindlen hadde vore ledig; Vigmostad Bjørke er nemleg så kjipe at ikkje berre får eg ikkje sendt boka til kindle, eg får faktisk ikkje lese henne online heller. Iallfall er blading att og fram tilgjengeleg her, og ein kan svitsje mellom svart tekst på kvit bakgrunn eller kvit tekst på svart bakgrunn. I denne boka fungerte faktisk fotnotene berre delvis, og det er nokså kjipt. 

Vidare brukar appen aksellerometeret i telefonen til å gjette om du vil lese med skjermen ståande eller liggande. Heldigvis kan ein låse skjermen i den føretrekte posisjonen.

Elles er bøkene søkbare direkte, og den som vel å trykke på menyfeltet på telefonen får tilgang til interaktiv innhaldsliste. Sidetala stemmer ikkje med sidene på mobilvisninga, men truleg ikkje med papirboka heller. Framdriftsmelding på formatet "side X av Y" kunne soleis gjerne vore supplert eller bytt ut med prosentdel av boka du har lese.

Båe er visst bygde på adobe reader

Når eg kunne seie med så stor sikkerheit at ebok.no truleg kan spele av lydbøker, er det fordi eg har høyrt lydbøker i riidr-appen før. Heldigvis er denne bokhandelen tillitsfull nok til å la kundane laste ned mp3-filene ved kjøp utan krav om at dei må bli spelt av i ein gitt spelar, slik at eg heller vel lydbokfavoritten akimbo (of which more later). Her er eg usikker på policyen til ebok.no fordi eg ikkje har kjøpt lydbøker derfrå. Elles er desse to appane (og nettbutikkane som høyrer til dei) så like at eg mistenkjer dei for å ha same eigarar.

Båe appane kan forresten fint brukast til å lese pdfar du måtte få tilsendt eller laste ned frå Internett. Slik har rutetabellar, vekeplanar for barneskulen og andre meir eller mindre saftige dokument blitt del av biblioteket mitt. 

Det der med å kunne velje bakgrunn er i grunnen kjekt. For ein som er van med e-ink er gjenskinnet i mobilskjermen heilt frykteleg plagsamt, og det hjelper faktisk ganske mykje å lese kvit tekst på svart bakgrunn. Ved lesing på senga er det óg kjekt å ikkje lyse opp heile rommet med masse kvit bakgrunn og litt svart tekst. Er det straumsparande óg tru?

Sånn! Her er óg innstillingar for lysstyrke, skriftstorleik og retningslåsing.

Iallfall: Kjekt. Om det er løyst på den best tenkjelege måten er eg derimot mindre sikker på. Det appen gjer når du skiftar til nattmodus (som dei av ukjente grunnar kallar det) er ikkje sånn sett å skifte tekstfarge og bakgrunnsfarge, men å gjere visninga negativ. Moglegvis meir lettvint for utviklaren, men eg kan iallfall sjå eit lite problem med det: 

Eller kanskje det berre blir tøffare?

Både riidr.dk og ebok.no har elles høve til å lese iallfall mange av bøkene i nettlesaren frå ditt eige bibliotek. Kjekt viss du ikkje gidd laste ned boka til den pcen du sit på eller ikkje orkar hugse adobe-IDen din eller av andre grunnar. Diverre synkroniserer ikkje butikken mot appen, slik at du sjøl må halde greie på kor du var om du av ulike grunnar skulle svitsje mellom lesing på mobil og pc. 

Ein annan ting som gjer at appen kan framstå som litt halvutvikla er det som skjer med titlar osb når du stiller på skriftstorleiken:

Play bøker (google books)

Dyre bøker. Den lekraste bladinga, men den kan eg ikkje attgje fordi gesten for å bla om kjem i konflikt med gesten for skjermdump. Appen er god å lese på, då. Og dersom boka ligg føre gratis i google books, er det med denne appen du les. Eg vier illustrasjonen denne gongen til det enorme behovet for dugnadsinnsats for korrekturlesing av skanna bøker:

Om du synest gotisk fraktur er vanskeleg å lese, tenk på kva OCR-programmet har å slite med!

Til venstre står første side av Ove Mallings Store og gode Handlinger af Danske, Norske og Holstenere (1777), til høgre ei side av innhaldslista slik ho er oppfatta av OCR-programvaren. Å gjere eldre bøker reelt søkbare krev dugnadsinnsats av menneske med røynlege auge. Om du har fem minutt å avse no og då kan du klikke på lenka og melde deg på distributed proofreaders og slik vere med på å sikre tilgang til kunnskap for framtida.

kindle

Fotnoter funkar. I tillegg til svart og kvit bakgrunn kan du velje sepia og grøn. Det er minst eit halvt dusin skrifttyper å velje mellom. Synkroniserer med lesebrettet og kindle cloud reader (i nettlesaren på pcen). Du kan legge dine eigne .mobi-filer (til dømes dei du har lasta ned frå gutenberg.org eller bokselskap.no) i kindlemappa på mobsen og lese dei der (i cloud reader har du derimot berre tilgang til titlane du har kjøpt eller fått gjennom amazon). Amazon kan kva tid som helst finne på å slette kontoen din og ta frå deg tilgangen til ebøkene du har kjøpt.

Lett å navigere. Flinke folk.

ebokbib

No har eg tidlegare skrive ein post om gleder og vonbrot etter eit par dagar med eboklån i Vestfold, no har det gått mange nok månader til at eg kan pirke vidare. 

Bøkene er stadig ikkje søkbare, og appen har stadig ingen fotnotefunksjonalitet. Innstillingane for skrifttype (fire eller fem ulike), skriftstorleik og bakgrunnsfarge (normal, natt og sepia) er lette å finne og bruke. Interaktiv innhaldsliste har eg enno ikkje funne. 

Like etter lansering hadde eg ei formell klage på ei av bøkene i utvalet. Det vart ordna, og det var forlaget si skuld, men det kunne kanskje vore lettare for både bibliotekarar (i tilfelle brukarane av bibliotekets tilbod vender seg til biblioteket) og ikkje-bibliotekarar å melde frå om feil.

Noregsrekord i orddelingsfeil?

Ein annan ting er at nokre av ebøkene er så fulle av korrekturfeil at ein kan ta seg i å lure på om forlaga (okay, samlaget) medvite saboterer ebøkene. Og det er i samband med slike ting eg har merkt meg at om den norske forlagsbransjen er treige til å omfamne ebøker, er dei ikkje stort betre på sosiale media (dei nyttar ikkje vende seg til dei på twitter). Men det er jo ikkje ebokbib si skuld.

Dette passar i grunnen bra, for eg er alltid meg sjøl minst 110 prosent.

Frå fjellbeite til Donald-land.

Denne posten er ein gjennomgang av ein god del av dei tjue siste bøkene eg har lese (ut), men først ein bildemontasje av omslaga deira:

Klikk på bildet og bli venn med meg på Goodreads!

Eg er glad i å telje:

• Tre av desse er teikneseriar
• Sju er sakprosa
• Sju er romanar
• Ein er parodi på sakprosa
• Det er eit langdikt i haugen
• Seks av bøkene har eg høyrt (dei fire kvadratiske pluss Pluto Files og Den danske borgerkrig 2018-24)
• Sju er delar av fem seriar, trilogiar og tetralogiar
• Tre er på bokmål, den eine ei lydbok
• To på norsk
• Fire på dansk, den eine lydbok
• Fire på fransk, ingen lydbøker men tre teikneseriar og ein roman (alle delar av to seriar)
• Sju er på engelsk, fire av dei lydbøkerog ingen av dei andre er romanar
• To av dei engelske er rockebøker
• Ei av lydbøkene hadde eg lese før, men på eit anna språk.
• Ein er skriven av to filmregissørar
• Heile elleve er lesne på mobilen
• Tre er lånte på bibliotek

Dei tre teikneseriehefta i denne bætsjen er Sabotage et páturage, Bouge tranquille og Cheptel maudit, band 11, 12 og 13 av Le genie des alpages av F'Murrr (Richard Peyzaret). Denne serien las eg dei første åtte nummera av med kvart som dei kom på norsk frå tidleg åttital og utover. Det er nok sviktande salstal heller enn sviktande kvalitet som er årsaka til at dei siste seks banda ikkje er omsette, for desse tre er seine høgdepunkt i ein absurdistisk serie med mykje sær humor, både i tekst og teikningar. Det fjortande og siste bandet (Courent dans la montagne) sparar eg litt på, må eg innrømme. Eg kan jo berre lese det for første gong ein gong...

Sabots er klauver. Sånne ordspel er det mange av i serien.

Øystein Ortens historiske roman Rasmus Rebellen har eg hatt hug til å lese sidan eg opna den øskja med kulturfondbøker sommaren 2013. Den delen av norsk historie kjenner eg lite til, og eg hadde håpt å bli opplyst av denne soga om bondeføraren som leidde bygdefolket på Sunnmøre i rettslege og til dels militære konfrontasjonar med dei korrupte futane og andre embetsmenn. Soleis er eg lei for å seie at det gjekk utruleg trått å lese henne. Prosastilen var litt vel lyrisk for min smak, og eg ser ikkje kva det skulle vere godt for å legge soga i munnen på Rasmus Busts fosterson med Rasmus' barnebarn som romanens andreperson. Det hjelper ikkje at forfattaren let forteljaren (på 1600-talet) bruke metersystemet. Slikt hadde vore distraherande sjøl om boka er hadde vore likande, no er det nesten drepande.

Le bouchon de Cristal tok óg lang tid å lese, og her skuldar eg på kindlens spådom om kor mykje som er att av kvart kapittel. Å lese i rykk og napp tek lenger tid når ein synest kvart rykk må fylle eit kapittel. Iallfall er dette den femte i serien om gentlemannstjuven Arsène Lupin. Det er gøy å lese om Lupin. Når eg les desse og minnest filmane til Feuillade tenkjer eg at ingen er betre enn franskmennene på pulp.

Lånt frå vintageadbrowser.com. Spoilers i omslagsbiletet ser ein heldigvis ikkje ofte.

I haust kjem Jon Fosses trilogi om Asle og Alida i eitt band. I sommar har eg lese alle tre kvar for seg, alle lånt på biblioteket og lese med ebokbib-appen. (Eg har planar om ein post om røynsler med ulike leseappar og liknande.) Som dei to første er Kveldsvævd kort og svært intens. Der til dømes Naustet er hoggande i rytmen er denne trilogien suggererande på anna vis. Det er liten vits i å liste opp handlinga, så eg skal berre tilrå denne serien som fascinerande lesnad.

Det levende kød er Lene Kaaberbøls andre bok om amatørkirurgen(!), -patologen og -detektiven Madeleine Karno. I både den og den første, Kadaverdoktoren, er handlinga lagt til den fiktive grensebyen Varbourg (Frankrike/Tyskland) mot slutten av 1800-talet. Stundom under lesinga fekk eg inntrykk av at Kaaberbøl hadde sett opp ei liste over element ho så kryssa ut med kvart som ho fekk dei med i boka. Madeleine er nemleg påfallande moderne i eit gammaldags miljø. Soleis er ho kvinne i mannsmiljø, ho har liberal seksualmoral (slik forstått at det er greit for henne at forloveden er biseksuell), ho taklar groteske syn og så bortetter. Vidare er skurken i boka påfallande fascistoid med seksualsadistiske drag. Heile boka er vekselvis dampande og grotesk. Nesten perfekt blandingsforhald mellom prippen og sleazy. Boka kjem på norsk i år, men kjære lesar: Bidra til å avslutte den tøysete praksisen med å oversette mellom dei skandinaviske språka ved å lese henne på dansk.

Ei av dei filmhistoriske anekdotebøkene eg har likt best var Who the Devil Made it? av Peter Bogdanovich. Han var påfallande ivrig med bandopptakaren sin, og gjorde dei intervjua med Orson Welles (lenke til andre postar på denne bloggen om nett Welles) som seinare blei redigerte av Jonathan Rosenbaum. Resultatet er This is Orson Welles, ei forvitneleg samling minne knytte til Welles' tid som teatermann, radioteatermann, filmskapar, tevepersonlegheit og det eine med det andre. Til og med fotnotene er morosame, og karrierekronologien imponerande (særleg med tanke på at han berre fekk fullført eit dusin filmar eller så). Etter at desse intervjua var unnagjorte (og Welles tydelegvis hadde blitt lei av Bogdanovich) overtok Henry Jaglom rolla som mikrofonstativ og bestevenn, opptaka frå desse samtalane kom i hendene til Peter Biskind som gav ut My Lunches with Orson i fjor. Det er óg ei herleg bok.

Det ligg stoff til meir enn eit par bloggpostar i katalogen til Zetland. Det danske journalistkollektivet gav ut den første singelen sin i mars 2012, og sidan den gongen har dei forsynt lesarane med historier som er lenger enn ein featurereportasje men kortare enn ei heil bok. Ein av dei første og beste singlane var Berlingske-journalist Line Holm Nielsens (@LineHolm1 på twitter) Kuppet, ei true crime-historie om danmarkshistorias største og kanskje mest spektakulære ran. Den las eg for lenge sidan, no har eg endeleg lese bokversjonen. Mykje var kjent, sjølsagt, men det var ikkje mindre fascinerande å få ei meir utfyllande utgreiing denne gongen. Sterkt tilrådd til alle som har sett NOKAS-filmen.

Lurer på om ikkje dette omslagsbiletet fortener ei anna bok

Kortene på bordet er i skrivande stund (fjerde september 2014) den siste Zetland-singelen. Journalisten er sjøl ein av Danmarks mestvinnande pokerspelarar, og det er kanskje difor han bommar litt på den ønskte balansen mellom personleg og informativ. Han ymtar om at det kan vere personlege tragediar i kjølvatnet av poker-boomen, men bryd seg ikkje nemnande med å etterforske kven det er som blir feite på andres ulukke.

Dei to rockebøkene eg har lese denne runden er eigenleg ei rockebok og ei countrybok. Satan is real er tittelen på både den best kjente plata til The Louvin Brothers og sjølbiografien til Charlie Louvin. Dei to gjorde suksess med fromme songar, mordarballadar og triste kjærleikssongar framførte i svært tette harmoniar. Dei kunne rekne både Johnny Cash og Elvis Presley mellom fansen, men om det aldri så mykje var brør var det slutt mellom dei som samarbeidspartnerar alt før Ira vart drepen i ei bilulukke. Interessant lesnad, folkeleg i tonen. Skildringane av oppvoksteren som sharecroppers i Alabama med ein hustyrann til far er noko av det jævlegaste eg har lese.

Den andre er Fool the World: An Oral History of a band called Pixies. Oral history vil seie at boka rett og slett er vitnemåla til bandet og folk rundt dei. Eg elskar Pixies, men inhalerte ikkje denne boka like fort som eg hadde trudd eg skulle. Kan ha det ha vore den knøttete skrifta? Vanskane med å skilje alle etternamna frå kvarandre? Det aller beste i boka var knytt til Steve Albini (sånn er det ofte, i grunnen). På side 93 står den stygge, nedlatande, arrogante omtalen hans av Surfer Rosa (som han hadde vore teknikar/produsent på), men på side 94 får vi jammen sjå at til og med Albini kan angre på det som har komme ut av den store kjeften sin. Og det er verkeleg ein legandarisk flåkjeft den mannen har, altså.

Verdt å lese.

Den utvilsamt raraste danske romanen i denne bunken er Kaspar Colling Nielsens Den danske borgerkrig 2018-24. Eg las henne som lydbok, og då eg var nesten halvvegs skulle eg fortelje kollegaen litt om handlinga. Eg trur ikkje ho vart frista til å lese boka, men vi flirte iallfall ganske mykje. Som roman er boka såpass laus i fisken at ein nesten kan kalle henne ei novellesamling med rammeforteljing. Men berre nesten. Forteljaren er iallfall ein 475 år gammal mann som ser tilbake på livet sitt, særleg den perioden for 450 år sidan då han kjempa i den danske borgarkrigen. No er han og ein liten klikk av ekstremt rike deltakarar i eit stamcelleprogram som gjer at dei i prinsippet lever æveleg, og sidan det er vanskeleg å knytte seg til folk som døyr heile tida, har mange av dei inkludert kjæledyra sine i programmet. Med andre ord er bordercollien Geoff ein annan viktig karakter i boka. Det er til han hovudpersonen prøver å fortelje kva det ville seie å vere menneske den gongen, og det er gjennom han og dei andre venene hans vi får innsikt å korleis det er å vere snakkande hund. Altså iblanda ein del mindre forteljingar som stundom grip inn i den større. Boka vekslar mellom grotesk dekadanse og parti som på det beste minner om Karen Blixens fantastaske fortællinger. Eg aner ikkje om det ligg føre planar om å kaste vekk tid og pengar på å omsetje denne forvitnelege romanen til bokmål, men det trengst jo ikkje. Alle som kan lese bokmål kan nemleg lese dansk. Stopp galskapen, og kjøp boka på originalspråket på riidr.dk eller saxo.dk.

Earth the book the audiobook er forfatta av manusforfattarar tilknytte The Daily Show og innlest av Jon Stewart (og Samantha Bee og Sigourney Weaver og nokre til). Eg har tidlegare høyrt America the audiobook så vel som America Again - re-becoming the greatness we never weren't (Steve Colbert og dei) og ja. Omtrent så artig som ein kan vente. Heilt greit pluss.

Gulliver's Travels hadde stått på lista mi i mange år, og jammen måtte eg ikkje starte på henne to gonger. Først prøvde eg meg på ei innlesing av David Thorn, men den måtte eg berre gje opp etter eit par kapittel. Han las svært langsamt og hadde fått det for seg at publikum var små born. Heldigvis går det an å bytte(!) lydbøker hos audible, så det endte med at eg fekk høyre opplesinga til David Hyde Pierce (kjent frå rolla som Niles Crane) i staden. No var ikkje den opplesinga heller utan svakheiter, men han gir iallfall Gulliver ein kledeleg arroganse og les boka for vaksne. Satiren er stadig ganske kvass, men det er opplysande å sjå at boka ikkje er SÅ jævla liberal heller. Eg finn iallfall ikkje rare spora av egalitarisme, det er lizm heilt rett å skilje kvasst mellom herskap og tenarar. Til dømes.

Det er ikkje SÅ lenge sidan eg endeleg las (høyrte) Red Harvest, og no var turen kommen til The Maltese Falcon, også den av Dashiell Hammett. Under mykje av lesinga tenkte eg at Red Harvest var betre (meir elegant), men mot slutten trur eg jaggu dei er like gode. Red Harvest er drøyare, då. Maltesarfalken er iallfall ei lidderleg god bok, ei sånn ei som gjer det artig å lese litt krim no og då. I samband med denne nylesinga (eg hadde lese henne på bokmål i tenåra) fekk jamvel filmen ei reprise. Diverre imponerte ikkje John Hustons elles så velsette film like mykje. Litt i overkant dialogdriven.

Biletet har eg bøffa frå flammeforlag.no

Om Skriv ferdig boka om livet ditt vil eg berre kort seie at eg håper dette langdiktet blir lest av iallfall nokre av elevane på skulen der eg jobbar. Folk samanliknar med Yahya Hassan, men det er vel meir fordi forma og innhaldet har ting felles enn fordi Linda Klakken har dei same røynslene som Hassan.

Den utvilsamt raraste norske romanen i dette oversynet er Compromateria av Thure Erik Lund. For eit års tid sidan las (høyrte) eg Grøftetildragelsesmysteriet og no er eg lei meg for at Elvestengfolket  og Uranophilia (dei to siste i Thomas Myrbråten-kvartetten) ikkje ligg føre som lydbøker. I starten verkar iallfall Compromateria som om hovudpersonen startar på motsatt stad av der Thomas Myrbråten tek til i Grøftetitdragelsesmysteriet, men det tek ei vending mot noko heilt anna etter ei kort stund. I Grøftetildragelsesmysteriet skal hovudpersonen skrive eit notat for kulturministeren, men ender med å gå til grunne i skogen. Compromateria startar med at hovudpersonen fortel om korleis han har stilt seg utanfor ved og for å produsere smal og utilgjengeleg litteratur. "Produsere" er heilt bokstavleg meint, han går i detalj om si eiga framstilling av både papir og trykksverte, om trykkinga av 200 eks og lagringa av nesten alle eksemplara. På eit punkt i boka finn han det opportunt å rømme endå litt meir, og kryp ned i ei svart sjakt i lagerlokalet. Her blir boka ei skildring av Compromateria, eit framtidssamfunn eller sånn, vanskeleg å beskrive jamvel etter å ha høyrt fleire timar med lydbok. Kort fortalt er innhaldet stadig vekk direkte svimlande, andre gongar får vi kvass satire. Ein vinnar.

Eg må sjå å få sett den nye Kosmos-serien. Dette seier eg jamvel etter å ha høyrt Neil deGrasse Tysons The Pluto Files, ein gjennomgang av Plutos historie som planet og nylege omklassifisering. Første del av boka er artig nok, men når siste del berre blir humoranalyse av halvdårlege parodiavisartiklar går ein fort nok lei.

Til sist har eg lese Donald-landet av Øyvind Holen (twitter). Det er vel ikkje rett å seie at Holen har levert ei oppdatering av Jon Gisles vidgjetne Donaldismen (lenka fører til Donaldismen på bokhylla.no), men det er klart at dei to bøkene er i slekt. Gisle konsentrerer seg stort sett om Andeby, medan Holen prøver å vise korleis (særleg) Carl Barks' Donald-historier har forma Noreg i etterkrigstida. Dette er sjølsagt moro, og som oftast fiffig, men det byd vel ikkje på så veldig mykje innsikt. Muntert-vitenskapeleg.

Neste tjue: Åh, det kan bli Kallocain, Landet under isen, Footnotes in Gaza...

Heilsprø etisk oppvakning i Bjarne B. Reuters Bertram-serie

No i sommar og haust er kindlen min oppteken fordi den varme og generøse sambuaren min les Knausgård på han. Det unner eg henne sjølsagt, men det har ført til at eg sjøl har lese ein annan romanserie på seks band på mobilen. Eg snakkar, som overskrifta vel ymtar om, om Bjarne B. (Bertram!) Reuters hysteriske serie om Bertram og dei eldre syskena hans.

Det er ikkje nett dagsferske greier, altså. Dei første fire bøkene kom i rasande fart i perioden 1975-77, den femte i 1981 og den sjette i 1989. Dette har eg elles frå den danske wikipediasida om forfattaren, ei side der bibliografien hans i skrivande stund manglar tredje band i serien.

Dette biletet har eg frå nettbokhandelen riidr.dk. Diverre kjenner eg ikkje namnet på omslagsillustratøren.

Den meir pålitelege bibliografien på forfatterweb.dk held fast på at Kidnapning (1975) ikkje berre er den første boka i serien om Bertram, men óg den første boka Reuter fekk gjeve ut. Iallfall er bøkene desse:

1. Kidnapning (1975)
2. Rent guld i posen (1975)
3. Ridder af skraldespanden (1976)
4. Tre engle og fem løver (1977)
5. Abdulahs juveler (1981)
6. Den skæggede dame (1989)

(Dei fire første kom elles på bokmål, alle omsett av Erik Lie. Lenkene går til fulltekstutgåver på bokhylla.no:

1. Kidnapperne (1977)
2. Rent gull i posen (1978)
3. Ridder av søppelkassa (1979)
4. Tre engler og fem løver (1980)

Ein kan lure på kvifor ikkje Abdulahs Juveler, som trass alt kom på dansk i rett tid til at ei samtidig norsk utgåve hadde passa bra, kom på bokmål, men det gjorde ho så vidt eg kan forstå ikkje)

Ellevilt. Dei norske utgåvene fekk omslag av J P Fongen.

Iallfall er Reuter ein prislønt og svært produktiv forfattar. Norske lesarar og tv-sjåarar på min alder (eg vart fødd i 1975) vil kanskje minnest serien om Buster Larsen, men barne- og ungdomsbøker er langt frå det einaste Reuter har skrive. Guttene fra St. Petri er nok ein av dei mest kjente vaksentitlane hans. Dei fleste treffa på eit gugelsøk (etter butikkane) nemner ei utrekning som viser at til kvar tid er om lag 5000 danskar i ferd med å lese ei av bøkene hans.

No kjem eg ikkje lenger i hug om det var serien om Bertram eller den om Buster Larsen eg las først, men tidleg i barneskulealder las eg båe, ganske sikkert las eg dessutan fleire av bøkene fleire gonger. På den tida hadde eg kjent store delar ev forfattarskapen til Ole Lund Kirkegaard i forholdsvis mange år, så humoristiske danske barneromanar var eg godt kjent med. Ved omattlesing tretti år seinare hadde eg visse klare førehandsoppfatningar av bøkene. Eg hugsa namna på alle syskena, eg hadde inntrykk av at familien var fattig, og eg hugsa til og med nokre av dei replikkane eg hadde flirt mest av.

Men så var det oppattlesinga. Ganske snart vart det klart at den niårige meg ikkje hadde føresetnader for å forstå alt det som handla om sosialt medvit og etisk oppvakning hos hovudpersonane, men det tyder i grunnen berre at eg hadde meir å glede meg over denne gongen. Dessutan heng bøkene handlingsmessig svært godt i hop. Eg skal gå i litt større detalj, men først ei tilråding frå ein anonym (kvinneleg?) lesar som lånte Rent gull i posen på Steinkjer folkebibliotek:

Skjermdump frå bokhylla.no. Bryt eg kontrakta eg har skrive under ved å klikke OK no?

Persongalleriet

Sjøl om kvar av bøkene representerer eit avslutta eventyr for Anders & Co er det sterk samanheng mellom handlinga i kvar av dei. Personane gjennomgår utvikling og alt, så la oss presentere dei. Ungane først, i stigande aldersrekkefølgje:

• Bertram er yngst, replikkunstnaren og på mange måtar jokeren i stokken. I løpet av serien startar han i første klasse, han er impulsiv, smart og handlekraftig.
• Anders er forteljaren. Han er smart, men på ein meir tenksam måte enn Bertram. Det er han som først og fremst ser og formidler den sosiale urettvisa familien er offer for, og han uttrykkjer tidleg at han vil bli politikar for å løyse saka.
• Winni er knappe året eldre enn Anders, og er smart nok til mykje godt å halde seg unna kontroversane brørne hamnar i. Likevel er ho i sentrum for handlinga i Tre engler og fem løver, og sviktar på ingen måte brørne sine når dei treng henne.
• Oskar er den eldste. Han ser den same sosiale urettvisa som Anders, men kjenner seg maktlaus andsynes systemet og har lett for å bli sint. Det at han forstår at Anders ikkje blir like frustrert hjelper ikkje. Som dei andre er han kjempelojal, men er i mindre grad skeptisk nok til å motstå freistingane Onkel Georg stiller opp med.

Som i alle verkelege familiar er det den sosiale statusen til dei vaksne som legg premissane for dagleglivet. Iallfall tidleg i serien er det mor som er familieforsørgar. Ho har vaskejobb og arbeider så hardt at ho på  eit tidspunkt må på kvileheim. Grunnen til at ho må ta på seg så mykje er ikkje fars latskap, men det uheldige forhaldet at han har sitte inne i ungdommen. I løpet av serien går han frå den eine jobben til den andre, og det ser ut til at det kjem til å gå bra med han, jamvel om plottet i Abdulahs juveler blir sett i gang av ein grisk sjef som prøver å lure han.

Om mor og far legg premissane for dagleglivet, er det fars bror onkel Georg som syter for at kvardagen iallfall ikkje blir keisam. Han er ein småsvindlar som stadig er på flukt frå lova eller andre, større svindlarar. Særleg Oskar ser opp til han, men Bertram er heller ikkje vanskeleg å overtale til eit eller anna sjukt kupp.

Lurer på om det ikkje er denne eg liker best, endå både onkel Georg og Winnie er så godt som fråverande.

Kidnapning

Som tittelen meir enn ymtar om, handlar den første boka om ei kidnapping. Denne boka skreiv Reuter visstnok på ei dryg veke medan han eigenleg skulle lese til eksamen. Det var den første han fekk gjeve ut, men han skal ha skrive eit par dusin bøker før den tid. Koss det no måtte vere, er det iallfall her vi blir introduserte for dei ungane nabofruene kallar proletaryngel og onkelen deira, han som vil omfordele samfunnsgode ved å forsyne seg sjøl. Anders er tøffare i kjeften her enn i dei seinare bøkene, men arbeidsfordelinga mellom brørne er lik. Kidnappinga går sjølsagt ikkje særleg bra, og alt her er handlinga knasande sprø. Den skrekkslagne Anders fortel om ein plan som går gale på dei fleste moglege måtar, og klimakset er eit lite meisterverk i litterær slapstick. Ungane slepp unna, men Georg rømmer til Sverige i panikk.

Rent guld i posen

Neste bok, Rent gull i posen, går føre seg berre nokre veker seinare. Det er sommarferie, og etter at Oskar har blitt offer for fordommar mot fattigfolk og søner av eksfangar i fruktbutikken der han arbeider, tek dei tre gutane ei grusam hemn. Som onkel Georg finn dei det best å forlate Vanløse, og syter for å bli inviterte til ei onkel og tante i Jylland. Der viser det seg at vertskapet i grunnen ikkje har betre oppfatningar om gutane enn det heimlege miljøet deira, og når resten av landsbyen viser same skepsis til byfolka er det ikkje lett å vere Anders, Bertram og Oskar på landet.

JP Fongens omslag nok ein gong lånt frå bokhylla.no.

Det tek ikkje lang tid før dei tre er hovudmistenkte i ranet av ein gullbarre. Med heile landsbyen på nakken rømmer dei til skogs, og treff heldigvis på ein annan utstøytt, Gamle-Anders. Gamlingen og dei tre unge allierer seg, reinvaskar gutane og stiller opp dei skinnheilage bondetampane sine eigne fordommar der dei burde få auge på dei. Boka blir ikkje mindre spennande ved at brørne skil lag under flukta, slik at lesaren heile tida er usikker på lagnaden til minst ein av dei. Det som er av sosialt medvit hos dei tre brørne blir kontrastert med røynslene til den kloke Gamle-Anders, og det er til og med håp for framtida.

Ridder af skraldespanden

Hausten verkar som han går føre seg etter måten udramatisk. Vi får referat av Bertrams første halvår på skulen (han er klassens duks og ein suverent skinnheilag drittsekk) før onkel Georg kjem på julebesøk. Mellom dei stolne julegåvene han har med seg er eit ganske fancy kamera, og med filmen i det som macguffin er det på nytt duka for både slapstick og klassekamp. I det viktigaste subplotet skaffar Bertram og Oskar pengar til julepresangar ved å tigge, eit knep som gjev Anders og Oskar gode høve til å diskutere korleis fattigfolk kan handle moralsk. Overklassens dekadanse slik vi møter han i bokas festscener frikjenner iallfall ikkje dei rike frå moralsk ansvar.

Ingen nyttårsfest utan rakettar!

Georg har nemleg prøvd seg som industrispion, og er ikkje snauare enn at han bruker sine eigne nevøar som mellommenn mellom seg og nokre meir ressurssterke skurkar. Som i første bok er det viktige scener i eit selskap for rikingar, denne gongen om mogleg enno meir dekadent, med både gangsters og samfunnstoppar på gjestelista. Når dritten råker vifta (eller lortet rammer viften, som det sikkert ikkje heiter på dansk heller) får vi ei heseblesande nattleg jakt gjennom eit nyttårsstemt København, komplett med tur i dyreparken. Særleg denne sekvensen nærmast bed om å bli lagd film av, men det var to av dei andre bøkene som vart filmatiserte (Kidnapning og Tre engle og fem løver, båe Sven Methling 1982. Iallfall sistnemnte er ein bleik skugge av boka). Gutane kjem seg heim til slutt. Dei er like blakke, men ein god del klokare.

Rakettane er med på det norske omslaget óg, men dette biletet gir ikkje nett inntrykk av nyttårsnatt i kongens by.

Tre engle og fem løver 

Georg kan tydelegvis vende tilbake når Bertram er ferdig i første klasse, for no er det sommar att. Det har altså gått eit drygt års tid sidan handlinga i første bok, og plutseleg er familien innblanda i ei kidnappingssak att. Denne gongen er det rettnok Winni som vert kidnappa, men det hindrar ikkje Georg i å prøve å utnytte situasjonen til å tene pengar på det han håper er kidnapparanes inkompetanse eller andre svake felt. På seg sjøl kjenner han andre. Saka blir ytterlegare komplisert ved at tante Gyda (ho frå Jylland i bok to) kjem til byen for å roe reka litt. Ho må for all del ikkje vite at Winni er kidnappa, og det er klart det berre er så vidt det går bra.

Sa eg at klimakset går føre seg i Tivoli?

Tittelen på boka viser forresten til papirrullen i hendene til onkel Georg i biletet over og ein av gutane i biletet under. Eller -  det kan vere ulike rullar. Bertram har malt eit bilete av seg sjøl og fem løver, og det vil han henge opp på det museet der faren har fått jobb. Uheldigvis blir museet rana nett den dagen, og tjuvane kom seg til synes av garde med eit målarstykke som førestellar tre englar. Sjølsagt blir dei to rullane ombytte, og det er altså for å få kunsten i retur at tjuvane kidnappar Winni.

Tivoligarden grip aldri inn.

Klimakset er ein spennande jaktsekvens i tivoli, men etter mi meining er humorhøgdepunktet strandturen der dei fattige brørne demonstrerer snorkelen Sort pølse, eigenleg ein utbrukt støvsugarslange. Elles er det fint å sjå at Winni og mor blir meir handlekraftige på dette tidspunktet i serien. For norske lesarar var dette farvel til Bertram & Co, og på mange måtar er det kanskje like greit.

Abdulahs juveler

Det tok fire år før femte bok om Bertram og familien kom ut. I mellomtida hadde den svært produktive Reuter skrive ganske mange andre bøker, og året etter skulle to av Bertrambøkene komme på kino. Kanskje denne vart skriven under arbeidet med å omarbeide Kidnapning og Tre engle og fem løver til filmmanus?

Ellevilt.

Far har fått jobb som vindaugsvaskar i eit større varehus, og no ser det ut til at den utanlandsferien familien har drøymt om skal bli verkeleg. Sjefen har nemleg innvilga far eit forbrukslån. Krisa er ikkje eit faktum før Winni reknar ut at familien er blitt lurt til å gå med på å binde seg til ei ågerrente. Mor tenkjer som så at slike skurkaktige knep best kan bli møtt med tilsvarande, og dermed tilkallar dei onkel Georg. Så langt alt vel.

Boka misser diverre alt truverde når Georgs plan kjem fram for oss. Bertram har nemleg fått ein del ovnssverte i fjeset, og då held det liksom å ta på han eit laken for å lure heile København til å tru at han er ein ung sjeik? Som skal låne ut ein juvel til sjefen på varehuset, ein ivrig juvelsamlar? Har ingen danskar i 1980 sett eller høyrt arabarar? Og gløymer ikkje Anders og Reuter at ikkje berre varehussjefen, men óg oljesjeiken har bygd rikdomen sin på andres arbeid?

Sjølsagt er det fine forviklingar og sprø situasjonar, men desse innvendingane gjer det vanskelegare å like denne boka enn dei andre. Diverre representerer heller ikkje siste bok i serien noko høgdepunkt. Anna enn reint geografisk, då.

Den skæggede dame

Berre timar etter avslutninga av handlinga i førre bok reiser familien medrekna Georg til Austerrike. I fiksjonsuniverset har det gått kanskje to år sidan handlinga i Kidnapning, ute i verda har det teke åtte år frå bok fem til bok seks. Ikkje rart at Reuter ser ut til å ha gløymt kva det var med dei folka han skriv om.

Ingen kommentar.

Sist heltane våre forlet København fekk vi ei kjempegod historie som handla mykje om at andres forventningar og fordommar ikkje treng vere ei tvangstrøye for individet, jamvel om det er svært sterke krefter. Denne gongen blir det forviklingskomedie med ein gorilla som blir forelska i onkel Georg. Løynlege tunnelar i fjellet og eit måleri av ei skjeggete dame, dyster familiehistorie og mogleg narkotikasmugling blir på ingen måte like bra. Stundom er det fristande å tenkje at Reuter hadde fått ideen til ei slik bok, oppdaga at tanken ikkje var god nok på eiga hand og difor tilsett Bertram og dei andre i håp om å berge stumpane. Diverre.

Men jøss bevars. Fire av dei seks bøkene i serien er gode romanar, velkonstruerte, vittige og med ei kjensle av å formidle noko viktig. Dei er vel verdt å lese, anten ein er born eller vaksen.